मुंबईची जीवनरेखा: सात धरणांची अज्ञात कहाणी

मुंबईची जीवनरेखा

शहराची तहान भागवणाऱ्या सात धरणांची आणि एका महाकाय प्रणालीची अज्ञात कहाणी.

थेंबाची महागाथा

मुंबईच्या कोणत्याही घरात नळ उघडल्यावर येणारे पाणी हे केवळ पाणी नाही, तर ते एका १५० वर्षांहून अधिक जुन्या महाप्रवासाचा शेवटचा बिंदू आहे. दररोज १.३ कोटींहून अधिक लोकसंख्येला जवळपास ३,९५० दशलक्ष लिटर (MLD) पाण्याचा पुरवठा केला जातो. ही पाण्याची गरज सात महाकाय धरणे अहोरात्र काम करून भागवतात.

दोन महान जलवाहिन्या

वैतरणा प्रणाली

या प्रणालीत अप्पर वैतरणा, मध्य वैतरणा, मोडक सागर आणि तानसा धरणांचा समावेश आहे. भांडूप येथील जलशुद्धीकरण केंद्रात पाणी शुद्ध करून पश्चिम उपनगरे आणि शहर विभागाला पुरवले जाते.

भातसा प्रणाली

यात भातसा, विहार आणि तुळशी धरणांचा समावेश आहे. पांजरपूर येथील केंद्रात पाणी शुद्ध करून पूर्व उपनगरांना पुरवले जाते.

महा-प्रवाह: जलाशयापासून घरापर्यंत

१. धरणे

सात धरणांमध्ये पाणी साठवले जाते.

२. शुद्धीकरण

भांडूप आणि पांजरपूर येथे पाणी शुद्ध होते.

३. बोगदे

~१०० किमी लांबीच्या बोगद्यांतून पाणी वाहते.

४. पाइपलाइन

६,००० किमी पेक्षा जास्त लांब जाळे.

५. घर

गुरुत्वाकर्षणाने पाणी घरापर्यंत पोहोचते.

मुंबईचे सात जल-रक्षक: तपशीलवार माहिती

भातसा

भाग: शहापूर, ठाणे

उंची: ८८.५ मीटर

लांबी: ९५९ मीटर

पाणीसाठा: २५.३२ TMC

अप्पर वैतरणा

भाग: इगतपुरी, नाशिक

उंची: ५८.२ मीटर

लांबी: २,५३२ मीटर

पाणीसाठा: ८.०२ TMC

मध्य वैतरणा

भाग: मोखाडा, पालघर

उंची: १०२ मीटर

लांबी: ५७५ मीटर

पाणीसाठा: ६.८३ TMC

मोडक सागर

भाग: शहापूर, ठाणे

उंची: ५० मीटर

लांबी: ५९१ मीटर

पाणीसाठा: ४.५५ TMC

तानसा

भाग: शहापूर, ठाणे

उंची: ४१.१५ मीटर

लांबी: २,८०४ मीटर

पाणीसाठा: ५.१२ TMC

विहार व तुळशी

भाग: संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान, मुंबई

उंची (विहार): २६.५ मी, (तुळशी): २६ मी

लांबी (विहार): ८५० मी, (तुळशी): १९८ मी

पाणीसाठा: १.२६ TMC (एकत्रित)

धरणांचा ऐतिहासिक प्रवास

१८६० - विहार तलाव

मुंबईचा पहिला पाइपद्वारे पाणीपुरवठा करणारा प्रकल्प.

१८७९ - तुळशी तलाव

विहारला मदत म्हणून बांधलेला लहान तलाव.

१८९२ - तानसा धरण

पहिला महाकाय प्रकल्प, एक अभियांत्रिकी आश्चर्य.

१९५७ - मोडक सागर

स्वातंत्र्यानंतरचा पहिला मोठा प्रकल्प.

१९७२ - अप्पर वैतरणा

महाराष्ट्र शासनाचा बहुउद्देशीय प्रकल्प.

१९८० ते २००७ - भातसा

सर्वात मोठे धरण, मुंबईचा मुख्य जलस्रोत.

२०१४ - मध्य वैतरणा

वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी बांधलेले सर्वात नवीन धरण.

मुख्य विरोधाभास: गळती विरुद्ध नवीन धरणे

पाणी गळती (NRW)

0

दशलक्ष लिटर (MLD) दररोज वाया जाते.

प्रस्तावित नवीन धरणे

0

दशलक्ष लिटर (MLD) पाणी मिळेल.

म्हणजेच, नवीन धरणे बांधण्याऐवजी केवळ गळती थांबवली तरी मुंबईची पाण्याची समस्या मोठ्या प्रमाणात सुटू शकते.

दोन मुंबईंची कहाणी: विषमतेची दरी

नियोजित वस्त्या

१३५

लिटर प्रति व्यक्ती प्रतिदिन (LPCD)

झोपडपट्ट्या

४५

लिटर प्रति व्यक्ती प्रतिदिन (LPCD)

या विषमतेमुळे लाखो लोकांना महागड्या खाजगी पाण्याच्या टँकरवर अवलंबून राहावे लागते.

२०४१ चे क्षितिज: मुंबईची भविष्यातील जल-रणनीती

नवीन धरणे

पारंपारिक मार्ग, पण पर्यावरणीय आणि मानवी खर्च प्रचंड आहे.

विलवणीकरण

समुद्राच्या खाऱ्या पाण्याचे गोड्या पाण्यात रूपांतर. महागडा पर्याय.

सांडपाणी पुनर्वापर

प्रक्रिया केलेले पाणी औद्योगिक कामांसाठी वापरणे. यामुळे पाण्याची बचत होईल.

जिवंत तलाव: मनोरंजक तथ्ये

शहरातील मगरी

विहार आणि तुळशी तलावांमध्ये 'मार्श' जातीच्या मगरींचा नैसर्गिक अधिवास आहे.

धरणांवरील पर्यटन

तानसा आणि भातसा धरणे त्यांच्या नैसर्गिक सौंदर्यासाठी ओळखली जातात आणि पर्यटकांना आकर्षित करतात.

मुंबईची जीवनरेखा: एक अदृश्य महाप्रणाली

तुमच्या अहवालातील माहितीवर आधारित इन्फोग्राफिक.